Volwasseneneducatie en vrijhandelsakkoorden: waakzaamheid blijft geboden

Omstreden en onduidelijk

Zullen overheden nog iets te zeggen hebben over hoe ze onderwijs en educatie inrichten wanneer de Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) wordt goedgekeurd? De Europese Unie bezweert dat het zo’n vaart niet zal lopen, maar critici zijn niet overtuigd. Het voorgestelde vrijhandelsverdrag tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie is op zijn zachtst gezegd omstreden. Voorstanders argumenteren dat de (beoogde) overeenkomst zal zorgen voor economische groei, terwijl tegenstanders aanbrengen dat de overeenkomst de macht van grote bedrijven verder zou vergroten en het voor regeringen moeilijk maakt om markten te reguleren in het algemeen en nationaal belang.

De onderhandelingen bezorgen tal van ngo’s en middenveldorganisaties kopzorgen. Ook belangenbehartigers op vlak van (volwassenen)educatie zijn waakzaam. Ze stellen immers een toenemende druk vast, voornamelijk uit Angelsaksische hoek, om educatie op te nemen in het vrijhandelsakkoord. Britse en Amerikaanse overheden en belangengroepen willen op die manier een grotere aanwezigheid van private aanbieders op de ‘educatiemarkt’ stimuleren.

Risico’s

Dat is natuurlijk niet zonder gevaar. Het kan de vrijheid van de publieke overheid om onderwijs en volwasseneneducatie in te richten, beknotten en de druk van privatisering en commercialisering vergroten. Regels over markttoegang kunnen de mogelijkheden van lidstaten beperken om de werkzaamheden van winstgedreven initiatieven te reguleren. Bepaalde voorwaarden of kwaliteitseisen zouden geïnterpreteerd kunnen worden als marktverstorend of als een belemmering van de vrije concurrentie. Zo heeft de Europese Commisie onlangs een zaak aangespannen tegen de Sloveense regering om haar wetgeving inzake onderwijs aan te passen aan Europese dienstenrichtlijnen. De Sloveense overheid had immers geweigerd om de diploma’s van een buitenlandse private onderwijsaanbieder te erkennen. Volgens de Commissie is dit in strijd met de vrijheid van diensten.

Ook onze Vlaamse sociaal-culturele organisaties ondervinden aan den lijve dat de economische sfeer steeds vaker de sociale sfeer doorkruist. Het niet-winstgedreven initiatief wordt (vaak onbedoeld of onbewust) gevat in regelgeving die in essentie voor marktspelers bedoeld is. Vaak lijkt het adagium te zijn: “alles is markt, tenzij het overheid is”. Hierdoor raakt het middenveld in een steeds moeilijker spagaat tussen markt en overheid.

Dit dreigt zich nu ook door te zetten in het domein van volwasseneneducatie. Gevreesd wordt dat door een doorgedreven concurrentiestrijd de nadruk vooral zal liggen op het drukken van kosten eerder dan een kwalitatief educatief aanbod. Volwasseneneducatie moet oog hebben voor mensen die over het algemeen moeilijker toegang hebben tot vorming. Maar is dit voor private aanbieders wel een interessante doelgroep?

Belangenbehartigers spreken zich uit

Ook de Commissie voor Cultuur en Educatie (CULT) van het Europees Parlement is zich hier van bewust. Voor haar standpuntbepaling consulteerde de commissie diverse ‘stakeholders’ uit het onderwijsdomein waaronder EAEA (waarvan zowel Socius als het voormalig Agentschap Sociaal-Cultureel Werk lid van zijn), EUCIS-LLL, ETUCE en de EUA. Deze stakeholders kregen in februari laatstleden ook de kans om hun standpunten toe te lichten aan de onderhandelaars van het verdrag. EUCIS-LLL publiceerde een zogenaamde position paper. Die kan u hier lezen.

Een recent artikel in De Standaard (DS, 17/04/2015: “Vallen onze openbare diensten ten prooi aan de markt?”) zet een aantal kritische bedenkingen op een rij. Die worden overigens gedeeld door een breed front van middenveldorganisaties. “De Europese Commissie verzekert dat er niet aan openbare diensten wordt geraakt. Maar die term is nergens gedefinieerd in het internationaal recht. […] Het gevaar zit hem in technische details. […] De centrale vraag is: hoe beschermd is ons systeem tegen vermarkting? […] Als een regering een maatschappelijke sector wil afschermen voor marktwerking, kan een bedrijf dat zijn ‘gewettigde verwachtingen’ daardoor gefrustreerd ziet, dan een schadevergoeding eisen via de speciale arbitrageprocedure uit TTIP? En zelfs als een regering de openbare diensten uitsluit onder het hoofdstuk ‘Markttoegang’ – dit wil zeggen dat openbare dienstverlening niet aan commerciële bedrijven wordt toegekend – dreigt de vermarkting dan niet binnen te sluipen via de ‘regulerende samenwerking’ over toekomstige regelgeving? Allemaal erg technische vragen, ..., maar cruciaal voor het welzijn van burgers.”

Bemoedigende woorden van de Commissie voor Cultuur en Educatie

De Commissie voor Cultuur en Educatie (CULT) heeft deze verzuchtingen niet naast zich neergelegd. In haar rapport legt ze de nadruk op de noodzaak aan bescherming voor kwaliteitsvol publiek onderwijs binnen het kader van de TTIP. Ze maakt ook ronduit duidelijk dat in geen geval overheidsondersteuning en subsidies kunnen worden aangevochten. Helga Trüpel, EP voor de Fractie De Groenen/Vrije Europese Alliantie en rapporteur voor de commissie formuleert het als volgt: "Het standpunt van de Commissie voor Cultuur en Educatie (CULT) over de TTIP bevestigt het enorme belang van educatie en cultuur en benadrukt dat deze sectoren moeten afgeschermd worden van liberalisering in de context van de TTIP." Het voorstel dat door de Commissie werd goedgekeurd kan u hier lezen.

Deze standpunten zullen worden opgenomen in de aanbevelingen van het Europees Parlement over de TTIP. Hiermee is de strijd echter nog niet gestreden. Belangenbehartigers op het Europese niveau moeten waakzaam blijven om educatie effectief te beschermen. Het Europees Parlement zal hierover pas stemmen in de tweede week van juni 2015. Er zijn namelijk bijzonder veel amendementen door diverse Commissies ingediend. Het is duidelijk dat niet iedereen gerust is in de uitkomst van de onderhandelingen…