Opinie | Gemeenten besparen: Cultuur en Sport eerste slachtoffers

Intussen zijn de meerjarenplannen stilaan een feit, de gevolgen van de crisis worden duidelijk en niet alle ongerustheid blijkt ongegrond. In heel veel gemeenten wordt bespaard. Cultuur en sport blijken de eerste slachtoffers, zo kopte De Morgen vrijdag 21 maart. In de analyses die volgen, lijkt dit bijna een evidente keuze. Als er klappen moeten vallen dan maar eerst in de vrijetijdssectoren. Op welke manier er wordt bespaard, is minder duidelijk af te leiden. Op welke manier zullen de gemeenten omgaan met dit tekort aan middelen? Investeren ze minder in cultuur- en sportinfrastructuur? Mogen we minder evenementen verwachten of worden de vrijwilligers en het verenigingsleven het eerste slachtoffer?

Een sterk middenveld is het hart van de samenleving

Vlaanderen heeft een sterk uitgebouwd cultuurveld. Een sector die in de kern van ons DNA zit. De afgelopen decennia vormden Vlaanderen en de gemeenten een goede Siamese tweeling: ze versterkten elkaar om een cultuurbeleid te voeren waar het buitenland waarderend naar keek: tot in de kleinste uithoeken van Vlaanderen zijn er bibliotheken, gemeenschaps- en cultuurcentra én tienduizenden verenigingen.

Dit is vooral mogelijk gemaakt door het engagement van bevlogen schepenen en ambtenaren in de gemeenten, samen met de stimuli vanuit Vlaanderen. Al die vele lokale beleidsinitiatieven terplekke verknoopten zich op die manier tot één krachtig Vlaams verhaal. Goed voor alle burgers van deze regio.

En vandaag? Elke gemeente werkte zijn eigen besparingsplannen zelf uit. Dat is hun autonome recht. Maar toen we een tijdje geleden aan de kopstukken van de Vlaamse partijen vroegen of zij hier binnen de partij zelf op bovenlokaal niveau over nadachten, was het antwoord meestal een langgerekte stilte. En dus zit iedereen opnieuw op zijn eiland en brokkelt het straffe Vlaamse verhaal geruisloos af.

We durven er veel op te verwedden dat binnen een paar jaar de partijen samen met ons zullen vaststellen dat er “perverse neveneffecten” waren, dat alle (zogenaamd) kleine ingrepen samen tot een compleet verwrongen cultuurlandschap zullen hebben geleid. En, let op onze woorden, het warm water zal opnieuw worden uitgevonden. En hoe langer dit duurt, hoe duurder en moeilijker dit zal zijn. Efficiënt? Effectief? Nee, hoor.

We maken ons ook veel zorgen over het verenigingsleven. Wekelijks staan duizenden vrijwilligers klaar om zich belangeloos in te zetten. Het is dé sector die bijdraagt aan sociale cohesie en zich sterk maakt voor actieve burgerparticipatie. Besparen we dit nog verder weg? Al sinds 2009 staat deze sector zwaar onder druk. De crisis heeft niet enkel invloed gehad op de overheidssubsidies, ook de inkomsten uit activiteiten is fors gedaald. Het kan niet anders dan dat een (verder) terugtrekkende overheid gevolgen heeft voor het verenigingsleven. Investeringen in stenen uitstellen heeft geen effect op de stenen, die stapelen binnen een aantal jaar even goed. Investeringen in groepen mensen uitstellen, zorgt voor schade aan sociale cohesie en engagement, en dat is niet zo vlot terug te draaien.

Uitgestoken hand afgeslagen

Het is opmerkelijk dat de lokale overheid nu al de kraan wil dichtdraaien, zonder grondig na te denken over creatieve oplossingen om zoveel mogelijk te redden van wat ons groot heeft gemaakt. Over de keuzes die gemaakt moeten worden is alvast niet of onvoldoende overleg gepleegd bij de opmaak van de meerjarenplanning; het strategisch instrument voor het lokale vijf jaar.

Gemeenten hebben een kans om de expertise, innovativiteit en creativiteit van het middenveld optimaal te benutten, laten liggen. Een bevraging bij meer dan 900 respondenten over hun aanvoelen over dit proces is ontluisterend. Deze bevraging wierp een inzicht in de wijze waarop de ‘beleids- en beheerscyclus’ (BBC) in de praktijk functioneert en werd afgenomen bij betrokken vrijwilligers, verenigingsprofessionals, gemeenteprofessionals en schepenen.

Kerntakendebat

Ondanks de zwakke start moeten we besluiten dat een zoektocht naar creatieve oplossingen en samenwerkingen moet beginnen. Er is dringend nood aan een kerntakendebat over het lokale niveau. Welke taken kunnen gemeentebesturen nog uitvoeren en waar geven ze het initiatief door of werken ze aan een intense samenwerking met het middenveld? Alleen door overleg en debat met dit middenveld kunnen we lokale verwezenlijkingen behouden en blijvend innoveren.

En zo heeft iedereen gewonnen: elke burger in Vlaanderen en de lokale autonomie. Het middenveld neemt zelf het initiatief door aan te sturen op een New Deal.

Op 1 april gaan Faro, het Forum van Amateurkunsten, de federatie sociaal-cultureel werk (FOV) en ‘de Verenigde Verenigingen’ en de Bond Beter Leefmilieu (BBL) samen met lokale ambtenaren en politici de uitdaging aan tijdens een eerste denkvoormiddag rond zo’n new deal.

Dirk Verbist, Directeur FOV